QUICHUAS

 Narodowość Indian, ukształtowana przez różne grupy etniczne, opiera się na wspólnej tradycji kulturowej, i zamieszkuje całą długość gór andyjskich, na terenie Ekwadoru, tworzy jedność, która utożsamia ich jako narodowość Quichua.

Narodowość ta dzieli się na 13 podstawowych grup, z których każda zachowuje swą własną odrębność i różnorodność kulturową. Większość z tych grup biorą swą nazwę od miejscowości, wokół której się skupiają.

W prowincji Imbabura, najważniejszymi grupami etnicznymi są: Otavalos, Natabuelas, Caranquis, Peguches i Ilumanes.

Indianie z tych grup posiadają solidną organizację wewnętrzną, która opiera się na kooperacji i pokrewieństwie oraz jest w ściśle powiązana z radą miejską, która reguluje życie tychże wspólnot i jest z kolei w ścisłym powiązaniu z rządem państwa. Wszelkie decyzje dotyczące grupy etnicznej są rozpatrywane na posiedzeniu rady plemiennej, która dba o to, aby istniały jak najlepsze relacje pomiędzy członkami wspólnoty. Wszyscy członkowie grup etnicznych zachowują swą identyfikacje ze swymi wspólnotami i są odpowiedzialni za wypełnianie obowiązków im powierzonych.

Na terenie prowincji Pichincha, pomimo wyróżniającej się kultury miejskiej, istnieją grupy, które zachowują wiele elementów i przejawów kultury rodowej, uwydatniają się w życiu społecznym, religijnym oraz artystycznym.

Ze względu na wielki obszar tego województwa, który swym terenem obejmuje zarówno teren wybrzeża (Costa) jak i teren górski (Sierra), spotykamy się na tym terenie z wielką różnorodnością kulturowo-etniczną; począwszy od grupy etnicznej Tsachilas, (na których to temat pisaliśmy powyżej), aż do Cayambes de Pesillo, którzy mają wiele cech wspólnych z Indianami ze Zuleta, zamieszkującymi województwo Imbabura.

Niektóre wspólnoty zamieszkujące tereny tzw. páramo, jak na przykład Indianie z okolicy Cangaua, Machachi, a zajmujący się hodowlą bydła. Tych Indian hodowców bydła nazywają Los Chagras. Indianie ci mieszkają w małych skupiskach miejskich, lub w rozproszeniu, każda rodzina na swoim polu.

Wspólnoty takie, jak: Llano Grande, Llano Chicho, Calderon, Zambiza, Limbizi, itp., położone w okolicy stolicy państwa, którą jest Quito, będąc pod ciągłym oddziaływaniem kultury metysów, zaczęły się specjalizować w wyrobie produktów rzemieślniczych takich, jak figurki z masapan w miejscowości Calderon, wyroby ceramiczne, wyroby z kutego żelaza, jubilerstwo, wyroby z włosia końskiego oraz produkcja świeczek, i uprawa kwiatów, itp.

Ciężka sytuacja ekonomiczna zmusza tych Indian do szukania pracy w innych stronach. To zarazem powoduje migrację Indian do wielkich miast. W Quito osiadają się na peryferiach miasta i zatrudniają się jako zamiatacze ulic, ogrodnicy, na budowach, tragarze, sprzedawcy loterii, a kobiety jako służba domowa, itp.

Indianie z prowincji Cotopaxi zachowujący swe własne charakterystyczne cechy kulturowe, osiedlają się na zboczach łańcucha górskiego, gór centralnych i zachodnich, przynależących do Andów, wokół kotliny zwanej CUTUCHI.

Wyjeżdżając ze stolicy województwa Latacunga, kierując się na zachód, w kierunku miejscowości Pujilí, krętą drogą zaczynamy wspinać się do góry. Po godzinie jazdy samochodem zauważamy zmiany w klimacie, jak i w występującej roślinności. Urodzajne pola pozostały za nami tam na dole w dolinie. Przed nami rozpościera się páramo. Są to ziemie bardzo ubogie i erozyjne, które zamieszkują niektóre wspólnoty Indian: Zumbahua, Guangaje, Guayama, Moreta, Apahua, Tigua, Salamalac, Cachi, Allpamalac, Polopo, Champapungo, Cumbijin, Yanaurco, itp., zachowują w największym procencie swą identyczność kulturową.

Indianie z Cotopaxi nie posiadają własnej nazwy ogólnej określającej tę grupę etniczną. Normalnie się ich określa nazwami miejscowości, wokół których są rozproszeni, np.; Indianie z Zumbahua, Yanaurco, itp.

Mieszkają w rozproszeniu, chociaż każda rodzina zajmuje określony teren. Ziemia dla tych ludzi to jedyne źródło utrzymania. Z biegiem czasu pola uprawne w wyniku prawa spadkowego, zaczęły się zmniejszać do tego stopnia, że niektórym rodzinom przypadały małe działki rolnicze. Ten stan rzeczy zapoczątkował migrację ludności, szczególnie mężczyzn, do pobliskich miast, w poszukiwaniu pracy i zarazem drugiego dochodu, gdyż małe działki, które im pozostały, nie są w stanie wyżywić całej rodziny. Są zatrudniani na budowach, jako tragarze, itp.

Rodziny utrzymują się z rolnictwa oraz z hodowli zwierząt. Odpowiedzialnością ojca rodziny jest uprawa ziemi. Synowie lub mówiąc ogólnie dzieci, zajmują się pilnowaniem małych trzódek owiec.

Podstawowymi roślinami, które się uprawia to: jęczmień, pszenica, bób, ziemniaki, cebula, ocas, mellocos, których zasiewy uzależnione są od wysokości, na której znajduje się ziemia oraz od jej urodzajności.

W województwie Tungurahua występują różne grupy etniczne, wśród których wyróżniamy: Salasacas, Chibuleos, Quisapinchas, Pilahuines i Pasos.

Salasacas według źródeł etno-historycznych, wywodzą się z grupy Aymaras, zostali przesiedleni z Boliwii w czasach imperium inkajskiego.

Tkactwo uważają jako zajęcie mężczyzn, którzy już od dziesiątego roku życia zaczynają uczyć się tego kunsztu.

Utrzymują się z tkactwa oraz z uprawy roli. Aby moc zarobić więcej pieniędzy na utrzymanie rodziny, zazwyczaj tylko mężczyźni, okresowo udają się do większych miast położonych w strefie górskiej i na wybrzeżu w poszukiwaniu pracy. Zazwyczaj zatrudniani są na budowach oraz na plantacjach trzciny cukrowej czy bananów.

W prowincji Chimborazo, Indianie Cachas, Lictos i Colta są grupami etnicznymi związanymi z Hacjendami.

Podstawowym źródłem utrzymania jest uprawa roli na zredukowanych poletkach, co nie zaspokaja w wystarczający sposób potrzeb rodziny. Ta sytuacja zmusza wielu ludzi do migracji w poszukiwaniu pracy w takich miastach, jak Quito, Ambato czy nawet Guayaquil.

W prowincji Bolivar, Indianie zamieszkują części wysoko położone w górach; w szczególności w powiecie Guaranda. W pozostałych regionach napotykamy metysów. Przed przybyciem Hiszpanów, aktualny teren województwa Bolívar był zamieszkały przez waleczne plemię zwane CHIMBUS, które dzieliło się na poszczególne grupy etniczne dowodzone przez swych kacyków.

Każdy szczep nosił nazwę od miejscowości występowania i tak spotykamy się z: Guarangas, Simiatugos, Chapacotos, Azancotos, Guanujos, Vinchoas, Facundos, Pircapampas, Tomabelas, Chillanes, itp.

Plemię Chimbu było sprzymierzone z Puruha, którzy szukali jako partnera, również silne i waleczne plemię o wysokiej sztuce wojennej.

Inkowie z imperium Tahuantinsuyo w czasie podbojów tych terenów w XV wieku, mając wiele trudności z ujarzmieniem zawziętych Chimbus, przesiedlili na te tereny, ludność z Cajamarca z Peru, którzy tworzyli kolonie zwane Mitmaycunas lub Mitimaes.

Obecnie, z powodu braku inwestygacji archeologicznych i etno-historycznych, nie można dużo powiedzieć na temat organizacji i życia Indian z województwa Bolívar.

Przemierzając te tereny, zauważamy, że znaczną ilość Indian z Bolívar, zasiedlają części páramo i są zgrupowani w tzw. Comunas i miasteczkach.

Jeśli chodzi o ich sposób życia, to godne jest podziwu, że jeszcze zachowują, chociaż w szczątkowej formie, tradycyjny sposób uprawy ziemi oraz posiadają wspólne tereny, do których mają prawo wszyscy członkowie wspólnoty, aby wypasać owce, zbierać drzewo, dojście do wody.

Prowincję Canar i Azuay zamieszkuje około 400.000 Indian, zasiedlających obszary w wyższych partiach górskich.

Wiele tysięcy z nich, zostało wyrwanych ze swego rodzinnego miejsca w okresie inwazji Inków, przez Huayna Capac i przesiedlonych do doliny Yunca i innych miejsc w Peru, jako mitimaes. 

W prowincji Loja występuje grupa etniczna o nazwie Saraguros. Liczy około 40 tysięcy osób, z których większość mieszka w takich osadach, jak,: Onacapa, Lagunas, Quisquinchir, Tambopamba, Gurudel, Namarin, Gera, Paquishapa, położonych w promieniu 10 km od miasta Saraguro.

Według przekazów ustnych na temat indian saraguros, pochodzących od nie-saraguros, przekazują nam wiadomość, że obecni Saraguros są potomkami mitimaes pochodzących z Cuzco lub z Boliwii.

Saraguros zajmują się w szczególności uprawą ziemi, jak i hodowlą bydła. Każda rodzina posiada przeciętnie 25 hektarów pola, z których tylko mała część tej posiadłości znajduje się w obrębie należącym do wspólnoty. Reszta znajduje się w wyższych partiach górskich, względnie w części Oriente, w dolinie zwanej Yacuambi, nad rzeką Mangaritza.

Według rozmiarów pól, widzi się, że produkcja ogranicza się do użytku wewnętrznego.

Rolnictwo jest raczej nastawione bardziej na chów zwierząt niż na uprawę roli.

Los Quichuas, wyznają religię katolicką. Jednakże w ich wierzeniach przeplatają się pozostałości z religii pierwotnej. Ich święta pokrywają się z uroczystościami z kalendarza liturgicznego Kościoła katolickiego. W szczególny sposób obchodzą te święta, które pokrywają się z kalendarzem rolniczym. W ten to sposób okres Bożego Ciała pokrywa się z czasem zbiorów; święto św. Franciszka z Asyżu to okres zasiewów; dzień 24 czerwca, w którym obchodzi się święto Jana Chrzciciela, zbiega się z tradycyjnym świętem Inti Raimi, poświęconym ku czci słońca, czyli przesilenie słoneczne lata, które już zaczyna się w dniu 21 czerwca.

Karnawał, który przypada w tygodniu przed środą popielcową, oraz święto świętego Piotra obchodzone 29 czerwca oraz okres Bożego narodzenia.

Głównymi świętami, które obchodzi się na całym terenie to święta patronów wiosek czy miejscowości.

Punktem centralnym w każdej uroczystości jest Msza św., po której następuje procesja przemierzająca głównymi ulicami miasta, względnie obchodząc rynek miasta czy plac wioski.

Podczas tych obchodów przygrywa kapela wiejska, pojawiają się przebrani tancerze w okazałe stroje, maski, itp.

Wieczorem rozpoczynają się tańce i sztuczne ognie, których nie może zabraknąć na żadnej z uroczystości.

Wszystkie obchodzone uroczystości są pełne rytów, których znaczenie jest bardzo trudno wytłumaczyć. Pytając się ich samych o wyjaśnienie – sami nie wiedzą – odpowiadają, że tak robili ich dziadkowie, ojcowie i teraz my kontynuujemy tradycję.

Wielki kult oddają Matce Najświętszej, uczestnicząc w pielgrzymkach odpustowych, udając się w tym celu do miejscowości El Quinche, Banos i innych gdzie znajdują się Sanktuaria Maryjne.

W ich wierzeniach przejawia się w szczególny sposób symbioza z wierzeniami tradycyjnymi, jak też zauważamy ją w praktykach wróżbiarskich, w oddawaniu czci zmarłym, w leczeniu mal del ojo, espanto, itp.

Innymi okazjami do zorganizowania uroczystości są rocznice założenia wiosek i miast, które to rozpoczynają się Mszą św., później procesja po głównych ulicach miasta z figurką świętego patrona. Wieczorem organizuje się tańce, którym przygrywa wiejska kapela.

W ciągu dnia organizuje się różnego rodzaju imprezy i zabawy takie, jak: walka kogutów, palo ensebado, ollas encantadas, a jak już zapadnie noc, wszyscy zbierają się w parku aby podziwiać sztuczne ognie (juegos pirotecnicos).

.

Opracował: O. Kajetan Sahlke SVD